Hình ảnh toàn cây Ba gạc
Ba gạc là một vị thuốc nam quý, có tác dụng thanh nhiệt giáng hoả, hoạt huyết, giải độc. Nước sắc Ba gạc qua các nghiên cứu hiện nay có tác dụng làm giảm huyết áp có nguồn gốc trung ương, làm tim đập chậm, đồng thời có tác dụng an thần và gây ngủ.
1. Giới thiệu về cây Ba gạc
Ba gạc (Rauvolfia verticillata) là một loài cây thuộc họ Trúc đào (Apocynaceae). Cây Ba gạc còn có tên khác như La phu mộc, San to (Sapa), Ka day (Ba Na), lạc toọc (Cao Bằng), Tích tiên (Ba Vì – Hà Tây). Người ta sử dụng rễ phơi hay sấy khô (Radix Rauvolfia verticillata) của cây Ba gạc để làm thuốc.
2. Mô tả về cây Ba gạc
Cây Ba gạc là một cây nhỏ, cao khoảng 1 – 1,5m, có thân nhẵn, trên mặt thân có nốt sần nhỏ của bì khổng. Lá mọc vòng 3 lá một, có khi 4 – 5 lá, hình mác, dài 6 – 11cm, rộng 1,5 – 3cm. Hoa hình ống, màu trắng, phình ở họng, mọc thành xim, tán ở kẽ lá, nở vào các tháng 4 – 7, có khi quanh năm tại đồng bằng. Quả đôi, hình trứng, khi chín màu đỏ tươi. Toàn cây có nhựa mủ.
3. Khu vực phân bố và thu hái
Ba gạc thường mọc hoang ở vùng rừng núi phía Bắc Việt Nam như Cao Bằng, Lạng Sơn, Lào Cai, Hà Nam,… Cây cũng có thể trồng bằng hạt hay giâm cành. Rễ của cây được thu hái vào mùa thu và đông. Sau khi thu hái, rễ cần được rửa sạch đất, phơi hoặc sấy khô. Bảo vệ lớp vỏ của rễ để giữ được hoạt chất của cây.
4. Thành phần hóa học trong cây
Cây Ba gạc chứa nhiều alkaloid, trong đó Reserpine là dược tính quan trọng nhất. Reserpine có tác dụng hạ huyết áp và an thần. Ngoài ra, còn có Rauwolfia A, Ajmalin, Ajmalixin và secpentin.
Công thức hoá học của Reserpine – hoạt chất sinh học chính của cây Ba gạc
5. Tác dụng và cơ chế tác dụng của cây Ba gạc
5.1. Đối với tim mạch
Nước sắc Ba gạc có tác dụng giảm áp và làm chậm nhịp tim. Reserpine của Ba gạc hạ huyết áp cả trên súc vật gây mê hoặc không gây mê. Cơ chế tác dụng hạ áp là do làm cạn dần kế hoạch dự trữ chất dẫn truyền trung gian Noradrenalin trong các dây thần kinh giao cảm. Reserpine cũng làm chậm nhịp tim và dãn mạch máu dưới da.
5.2. Đối với thần kinh trung ương
Ba gạc có tác dụng ức chế và gây trấn tĩnh, tương tự các dẫn chất Phenothiazin – tác dụng an thần.
5.3. Đối với các hệ cơ quan khác
Ngoài ra, Ba gạc còn có tác dụng làm tăng nhu động ruột trên thỏ. Nghiên cứu cũng cho thấy cây Ba gạc có tác dụng chống viêm đại tràng.
6. Công dụng và liều dùng
Ba gạc thuộc nhóm thuốc thanh nhiệt giáng hoả, giải độc, hoạt huyết. Hiện nay, Ba gạc thường được chế dưới dạng cao lỏng để chữa tăng huyết áp có đau đầu và an thần. Liều trung bình của cao lỏng Ba gạc là 30 giọt/ngày, có thể tăng lên tới 45 – 60 giọt. Thời gian điều trị có thể kéo dài, nhưng thường nghỉ 1 tuần sau một đợt dùng 10 – 15 ngày trước khi bắt đầu đợt tiếp theo. Ngoài ra, Ba gạc cũng có thể được sử dụng dưới dạng viên nén chữa tăng huyết áp và loạn nhịp tim.
7. Lưu ý khi sử dụng
Không nên sử dụng Ba gạc trong các trường hợp dạ dày tá tràng bị loét, nhồi máu cơ tim, hen suyễn đang đợt cấp.
Tóm lại, Ba gạc là một loại cây có nhiều tác dụng tích cực đối với hệ tim mạch và hệ thống thần kinh trung ương. Ba gạc được đánh giá là một loại thuốc tiềm năng trong việc kiểm soát huyết áp theo phương pháp Đông Y.
Bác sĩ Trần Thị Kiều Vân
