Trong y học cổ truyền, cúc áo (Spilanthes paniculata Wall) được biết đến với nhiều tên gọi như Nụ áo vàng, cỏ the, nút cáo hay cúc lác. Thuộc họ Cúc (Asteraceae), cúc áo có vị the, tính ấm và có tác dụng giảm đau, tiêu độc, tiêu đờm và sát trùng. Bài viết này sẽ cung cấp thêm thông tin về loại hoa này.
Cây cúc áo
Cây cúc áo là một cây nhỏ, sống lâu năm, cao khoảng 30-60cm. Thân cây có thể mọc đứng hoặc nằm ngang ở phần gốc, nhẵn hoặc có lông nhỏ. Lá của cây mọc đối, có hình bầu dục hoặc bầu dục tam giác, dài khoảng 3-7cm, gốc hơi thuôn, đầu nhọn và mép khía răng.
Cụm hoa của cây mọc trên một cán dài khoảng 8-10cm, có màu vàng, nằm ở ngọn thân hoặc kẽ lá. Hoa có lá bắc hình bầu dục nhọn đầu, đế hoa có hình nón nhọn và mào lông có 2 răng cứng. Tràng hoa hình lưỡi và tràng hoa ống hình bầu dục, bao phấn có phần phụ hình tam giác và có tai ở gốc.
Quả của cây có hình dẹt, màu nâu và có một gờ màu nhạt. Toàn cây, đặc biệt là hoa, có vị cay và tê nóng.
Mùa hoa quả của cây cúc áo thường diễn ra từ tháng 5 đến tháng 10.
Cúc áo có vị the, tính ấm
Tác dụng của Cúc áo
Toàn bộ cây cúc áo có tác dụng giảm áp lực máu ở động vật thí nghiệm và tác động lên ruột kết ở chuột lang cô lập.
Cao chiết từ cụm hoa cúc áo hoa vàng tươi với ether có tác dụng trị bọ gậy của muỗi anophen dưới dạng nhũ dịch với xà phòng và được pha loãng với nước.
Đông y Ấn Độ đã thông báo về một bài thuốc cổ truyền có tên là “Dia Dev” có tính hạ đường huyết, trong đó có sự kết hợp của cúc áo, dây thần thông, vân mộc hương, Sesbania sesban và một số chất khoáng.
Bài thuốc này đã được thử nghiệm trên động vật với liều lượng 0,5g/kg và đã chứng tỏ tác dụng hạ đường huyết với tỷ lệ 17,1% trong 5 giờ trên động vật có đường huyết bình thường. Tuy nhiên, nó không có tác dụng trong việc tăng tốc độ chuyển hóa glucose và không có tác dụng trong các thử nghiệm trên động vật bị tiểu đường trước khi thử nghiệm.
Cúc áo có tác dụng trên áp lực máu ở động vật thí nghiệm
Tác dụng theo Y học cổ truyền
Theo Y học cổ truyền, cúc áo có vị the, tính ấm và có tác dụng giảm đau, tiêu độc, tiêu đờm và sát trùng.
Theo kinh nghiệm nhân dân, công dụng phổ biến nhất của cúc áo là chữa đau nhức răng và sâu răng. Cụm hoa của cây được giã nhỏ, ngâm trong rượu để ngậm, sẽ giúp giảm đau. Có nơi đã sử dụng cúc áo thay thế thuốc tê để nhổ răng và có thể chữa trị phong thấp, nhức xương, tê bại với liều dùng từ 12-18g dạng thuốc sắc.
Hải thượng lãn ông cũng sử dụng cụm hoa của cây cúc áo để uống chữa mụn nhọt, lở loét, viêm họng, ho kéo dài, nôn mửa và dùng ngoài để chữa gai đâm. Rễ của cây được sử dụng để chữa thấp khớp, đau họng, cảm, với liều dùng hàng ngày từ 4-8g sắc uống, thường được kết hợp với rễ xuyên tiêu, rễ kim sương, rễ chanh và quả màng tang (số lượng bằng nhau).
Cây Cúc áo được ứng dụng ở các nước
Theo tài liệu nước ngoài, cây cúc áo cũng được nhiều nước sử dụng như một loại thuốc. Ví dụ:
- Ở Malaysia, người dân dùng nước sắc lá cúc áo để đắp lên đầu chữa bệnh đau đầu. Người dân ở Philippin dùng rễ cây để làm thuốc tẩy bằng cách sắc hoặc nhai với liều lượng từ 4-8g rồi uống với một chén nước. Nước sắc lá cúc áo cũng được dùng ngoài để rửa những chỗ da bị ghẻ lở hoặc mẩn ngứa. Nước ép hoặc nước sắc lá cũng được dùng để đắp lên các vết thương hoặc loét.
- Ở Philippin, cây cúc áo cũng được dùng để làm thuốc thông tiểu tiện và tin rằng nó còn có khả năng tiêu sỏi thận. Có nơi thậm chí dùng cúc áo làm một nguyên liệu thực phẩm và tin rằng nó có tác dụng chữa bệnh scorbut.
- Ở Ấn Độ, hoa cây cúc áo được sử dụng nhai để chữa đau răng, các bệnh về họng và lợi cũng như chứng liệt lưỡi. Cồn thuốc từ hoa cây cúc áo cũng được sử dụng như một chất thay thế cồn thuốc trừ sâu để điều trị viêm xương hàm và sâu răng. Hoa cũng được coi như một chất kích thích giúp tăng tiết nước bọt. Hạt cây cũng được nhai để chữa bệnh.
- Ở Nepal, cụm hoa của cây cúc áo hoa vàng được sử dụng để chữa chứng liệt lưỡi, các bệnh về họng, đau răng, viêm lợi và chứng nói lắp của trẻ em.
- Ở Madagasca, cây cúc áo được sử dụng để chữa sốt, giảm đau, chữa bệnh nhiễm trùng và đau răng.
Cách sử dụng Cúc áo
Toàn cây cúc áo có thể thu hái quanh năm. Hoa nên được thu hái khi vẫn còn màu vàng lục. Rễ cây nên được thu hái vào mùa thu và phơi khô.
Hoa cúc áo chứa spilanthol và eudesmanolid. Cụm hoa cúc áo chứa tinh dầu gồm 20 thành phần khác nhau. Một số thành phần quan trọng bao gồm limonen (23,6%), caryophylen (20,9%), ocimen (14%), germacren D (10,8%) và myrcen (9,5%).
Các bài thuốc từ Cúc áo
Chữa hóc xương gà và xương cá
Lá hoặc hoa cúc áo (50g), lá mảnh (50g), lá dưa chuột ma (50g) và giấm thanh (3 thìa cà phê). Ba loại lá được dùng tươi, rửa sạch, giã nhỏ, sau đó thêm giấm thanh vào, trộn đều và để trong 20 phút, sau đó vắt lấy một chén. Cho bệnh nhân uống một ít, nhưng chủ yếu là ngậm. Ngày chỉ ngậm một liều trên. Trường hợp nặng có thể ngậm tới 3 liều.
Chữa tê thấp, đau nhức xương, chân tay mỏi
Rễ hoặc cành lá cúc áo (200g), rễ độc lực (200g), rễ bưởi bung (150g), rễ vú bò (150g) và rễ thiên niên kiện (100g). Bốn vị thuốc này đều phơi khô, thái nhỏ và nấu với 2 lần nước. Sau đó, cô nửa lít cao từ các loại vị thuốc này. Riêng rễ thiên niên kiện thái phiến mỏng và ngâm với nửa lít rượu trong 10-15 ngày. Lọc, trộn chung hai dung dịch cao và rượu lại. Uống hai lần mỗi ngày, mỗi lần uống một chén con. Có thể thêm đường cho dễ uống.
Chữa sưng họng
Lá cúc áo giã nhỏ với một ít muối, bọc trong một mảnh vải và ngậm.
Lưu ý
Do cơ địa và thể trạng mỗi người là khác nhau, các vị thuốc trên cần được điều chỉnh phù hợp với từng người. Trước khi sử dụng, cần tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên môn để được tư vấn cụ thể.
Ở một số địa phương, cần tránh nhầm cây cúc áo (Spilanthes paniculata Wall) với cây cúc áo hoa vàng (Spilanthes acmella (L.) Murr.) thuộc họ cúc (Asteraceae). Cây cúc áo hoa vàng có hoa hình đầu màu vàng.
Bài viết trên đã cung cấp nhiều thông tin về công dụng cũng như cách sử dụng của cây Cúc áo. Tuy nhiên, giống như nhiều loại thảo dược khác, quý độc giả cần tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên môn để đạt hiệu quả cao nhất.
