Ở Việt Nam, cây gáo là một loại cây gỗ thường xanh thuộc họ cà phê. Có thể bạn đã nghe nói về cây gáo, tên khác của nó là cây thiên ngân. Theo kinh nghiệm dân gian, cây này được sử dụng để làm thuốc vì có chứa các thành phần có tác dụng chữa bệnh. Vậy cây gáo có những loại khác nhau và công dụng của chúng là gì? Hãy cùng tôi tìm hiểu trong bài viết này!
Phân biệt các loại gáo trắng, gáo vàng và gáo đỏ
Cây gáo là một loại cây gỗ thường xanh thuộc họ cà phê. Chiều cao của cây gáo thường có thể lên đến 30 – 35m. Tùy thuộc vào từng loài, cây gáo sẽ có các đặc điểm sinh thái khác nhau. Có 3 loại gáo phổ biến là gáo trắng, gáo vàng và gáo đỏ. Để không nhầm lẫn, chúng ta cần phân biệt rõ:
1. Cây gáo trắng
Cây gáo trắng, còn được gọi là cà tôm, cà đam hay gáo tàu, tên khoa học của nó là Neolamarckia cadamba. Cây gáo trắng có thân cây thẳng và nhiều cành nhánh. Vỏ thân có màu xám, trong khi gỗ giác lại có màu trắng và gỗ lõi có màu cam nhạt. Lá của cây dài khoảng 15 – 30cm, với phần đầu lá nhọn và phần đuôi lá tròn hoặc hình bầu dục. Hoa gáo trắng mọc ở đầu cành nhánh và quả có dạng phức kép hình cầu. Cây gáo trắng thường sinh sống ở các bình nguyên cao hay rừng bị ngập nước, và được tìm thấy nhiều ở vùng cận nhiệt đới như Nam Á, Nam Trung Hoa và Đông Nam Á.
2. Cây gáo vàng
Cây gáo vàng cũng có chiều cao tương tự như cây gáo trắng, khoảng 30 – 35m. Thân cây có đường kính lớn và tán cây mọc đối xứng, giống như thông hay tùng. Hoa của cây màu vàng và có mùi thơm dễ chịu. Gỗ của cây màu vàng và có cấu trúc mạch gỗ dày và dài hơn. Cây gáo vàng có phạm vi phân bố hẹp hơn, không vươn tới vùng Nam Trung Hoa hoặc Ấn Độ, mà chỉ được tìm thấy ở vùng Nam Á, Đông Nam Á và Úc Châu.
3. Cây gáo đỏ
Cây gáo đỏ, còn được gọi là gáo tròn, tên khoa học của nó là Haldina cordifolia. Cây gáo đỏ có thân thẳng đứng và vỏ thân có màu nâu tro và tròn nhẵn khi còn non, nhưng khi trưởng thành, vỏ có màu nâu và có sọc thẳng đứng. Tán cây có hình dù, cành cây dài và phẳng, còn phần ngọn hơi rủ. Lá của cây có hình mắt chim và màu lục sẫm, mặt dưới có lông mềm. Hoa gáo đỏ có màu vàng và quả nang hình nêm. Cây gáo đỏ phân bố rộng rãi ở nhiều quốc gia như Việt Nam, Ấn Độ, Philippines, Thái Lan và Trung Quốc.
Loại gáo có tác dụng chữa bệnh là gì?
Trong 3 loại gáo trên, gáo trắng và gáo đỏ là 2 loại có chứa nhiều thành phần có tác dụng chữa bệnh.
Cây gáo trắng chứa một số chất đắng tương tự như acid cinchotannic. Hoa của cây gáo trắng có hàm lượng tinh dầu lớn. Vỏ và lá cây gáo trắng thường được chiết xuất để làm chất chống viêm. Nó có tác dụng hạ nhiệt và làm se rất tốt.
Cây gáo đỏ cũng chứa nhiều thành phần hóa học đa dạng. Vỏ cây gáo đỏ có chứa hàm lượng tanin và ancaloit rất cao. Cây gáo đỏ được dùng phổ biến để chữa bệnh, như hạ sốt, giải cảm, sát trùng, chống nhiễm khuẩn, chữa xơ gan cổ trướng, chữa kiết lỵ và tiêu chảy.
Thu hái, sơ chế và bảo quản dược liệu cây gáo
Vỏ cây gáo là bộ phận của cây được sử dụng phổ biến nhất để làm thuốc. Dược liệu này có thể được thu hái quanh năm. Sau khi lấy vỏ cây gáo, nên chẻ nhỏ và phơi khô trong bóng râm hoặc sấy khô với nhiệt độ thấp.
Dược liệu đã qua sơ chế cần được bảo quản trong túi kín ở những nơi khô mát, để phòng tránh ẩm mốc và mối mọt. Khi không sử dụng, cần thỉnh thoảng đem ra phơi lại.
Các bài thuốc từ dược liệu cây gáo
Trong tất cả các loài gáo, gáo đỏ là loại được sử dụng phổ biến nhất để làm thuốc. Nó được sử dụng trong một số bài thuốc như chữa xơ gan cổ trướng, trị cảm sốt, chữa tiêu chảy và vết thương nhiễm khuẩn. Dưới đây là một số bài thuốc từ cây gáo:
-
Bài thuốc chữa bệnh xơ gan cổ trướng:
- Chuẩn bị: 10g vỏ cây gáo đỏ, 10g cỏ xước toàn cây và 10g cỏ sữa lá lớn.
- Thực hiện: Rửa sạch các dược liệu và cho vào ấm. Thêm 1,5 lít nước và đun trên lửa nhỏ. Khi còn 600ml, lọc bỏ bã thuốc và chia thành 3 lần uống mỗi ngày trong 1 tháng. Duy trì mỗi liệu trình khoảng 15 ngày.
-
Bài thuốc trị chứng cảm sốt:
- Chuẩn bị: 10 – 15g vỏ cây gáo đỏ.
- Thực hiện: Rửa sạch dược liệu và cho vào ấm. Sắc lấy nước đặc và bỏ bã, sau đó uống hàng ngày.
-
Bài thuốc chữa bệnh tiêu chảy:
- Bài thuốc 1: 15g vỏ cây gáo đỏ và 10g khổ sâm. Rửa sạch dược liệu và cho vào ấm, sau đó sắc lấy nước và bỏ bã. Uống 1 tháng/ngày. Thường chỉ cần 2 tháng thuốc để có hiệu quả.
- Bài thuốc 2: 1 to rễ cây gáo đỏ. Rửa sạch dược liệu và cho vào ấm. Đun trong 1 thang nước và chia thành nhiều lần uống trong ngày, mỗi lần khoảng 100 – 150ml.
- Bài thuốc 3: 1 nắm vỏ cây gáo đỏ, 1 nắm vỏ cây chòi mòi và 1 nắm vỏ cây van núi. Rửa sạch các dược liệu và cho vào ấm, sau đó hãm lấy nước uống. Chia thành 3 – 4 lần uống trong ngày, mỗi lần khoảng 100ml.
-
Bài thuốc chữa vết thương nhiễm khuẩn:
- Chuẩn bị: 50 – 60g vỏ cây gáo đỏ.
- Thực hiện: Rửa sạch dược liệu và cho vào ấm. Sắc trên lửa nhỏ để lấy nước đặc. Dùng nước thuốc này để rửa vết thương nhiễm khuẩn 2 lần/ngày.
Như đã được nhắc đến, cây gáo có nhiều loại, để đảm bảo sử dụng đúng mục đích, chúng ta cần phân biệt rõ. Tất cả thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Nếu muốn sử dụng cây gáo cho mục đích chữa bệnh, hãy trao đổi trực tiếp với các chuyên gia y tế để được hướng dẫn.
Hãy ghé thăm website www.lrc-hueuni.edu.vn để biết thêm thông tin về các loại cây thuốc khác và cách sử dụng chúng.
