Cây Lưỡi Rắn là một loại cây thảo dược thường được sử dụng trong y học cổ truyền để thanh nhiệt, giải độc và điều trị các vết thương do rắn cắn, cũng như cải thiện tình trạng sốt cao gây rối loạn thần kinh.
Tên gọi và phân bố
- Tên gọi khác: Cỏ lưỡi rắn, Xà thiệt có cuống, Đơn đòng, Vương thái tô, Cóc mẩn, Nọc sởi, Lưỡi rắn.
- Tên tiếng Việt: Đơn đòng, Lưỡi rắn, Vương thái tô, An điền, Bạch hoa xà thiệt thảo.
- Tên khoa học: Ophioglossum Petiolatum Hook.
- Họ: Lưỡi Rắn – Ophioglossaceae.
Cây Lưỡi Rắn có thể được tìm thấy ở nhiều địa phương trên Việt Nam, từ Lào Cai (SaPa) đến Thừa Thiên Huế và Quảng Nam, Đà Nẵng. Ngoài ra, cây còn được tìm thấy ở miền Nam Trung Quốc, một số nước châu Mỹ và châu Phi.
Đặc điểm sinh thái và thành phần hóa học
Cây Lưỡi Rắn là cây cỏ nhỏ, mọc hàng năm, có thân hơi vuông, mềm, yếu, nhẵn. Cây thường cao khoảng 10 – 25 cm, thân cây có màu nâu nhạt, thường phân thành nhiều cành. Lá của cây Lưỡi Rắn mọc đối, có hình hợi rộng hoặc hình mác hẹp, dài, màu xám nhạt. Cụm hoa mọc ở kẽ lá, có màu trắng hoặc hồng nhạt.
Theo một số nghiên cứu, cây Lưỡi Rắn có chứa một số thành phần hóa học như Scandosid, Corymbosin, Asperglavcid, Asperulosid, Stigmasterol, Acid Geniposidic, B-sitosterol, C-sitosterol-o-glucose.
Công dụng của Lưỡi Rắn
Lưỡi Rắn có nhiều tác dụng trong việc thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, hoạt huyết, tiêu thũng và giảm đau. Ở Trung Quốc, Bạch hoa xà thiệt thảo được sử dụng để điều trị viêm phổi ở trẻ em, trẻ bị kinh phong, sốt cao và đau dạ dày. Ngoài ra, cây còn được dùng để điều trị các vết rắn độc cắn, mụn nhọt, mề đay, sưng vú, lở loét da gây đau, gãy xương, té ngã tổn thương và ứ huyết sưng đau.
Theo y học hiện đại, cây Lưỡi Rắn cũng có khả năng khống chế sự phát triển của ung thư đại tràng. Trong y học cổ truyền, cây được sử dụng để hỗ trợ tiêu viêm, trừ u bướu, ức chế sự phát triển của các khối u, thanh nhiệt, lợi niệu, tiêu thũng, hoạt huyết và tiêu ung tán kết.
Cách sử dụng và liều lượng
Lưỡi Rắn có thể được sử dụng uống và đắp ngoài. Liều lượng uống thường khoảng 160g mỗi ngày, trong khi liều lượng đắp ngoài không quy định cụ thể.
Dưới đây là một số bài thuốc sử dụng cây Lưỡi Rắn:
- Điều trị các khối u, ung nhọt, lở ngứa: Dùng 40g Bạch hoa xà thiệt thảo (phơi khô), 50g cây Xạ đen, 20g Bách liên hoa (phơi khô) sắc với 1.5 lít nước, dùng uống trong ngày.
- Điều trị bệnh vàng da, vàng da: Sử dụng 30g Bạch hoa xà thiệt thảo, 15g Cam thảo, 25g Hạ thảo phơi khô sắc với một lượng nước vừa đủ, dùng uống trong ngày.
- Chữa bệnh u phổi: Dùng 40g Bạch hoa xà thiệt thảo, 40g Bạch mao căn (rễ cỏ tranh khô), 20g Xạ đen sắc với 1.5 lít nước, dùng uống với đường trong ngày.
- Chữa rắn độc cắn sưng đau: Sau khi bị rắn cắn, buộc garô để tránh nọc rắn lan ra hệ tuần hoàn. Sau đó, dùng khoảng 100g Lưỡi Rắn, nhai nuốt lấy phần nước và dùng phần bã đắp lên vết rắn cắn. Sau 2-3 giờ, uống nước sắc Lưỡi Rắn 1 lần.
- Chữa trị sốt rét: Sử dụng Lưỡi Rắn, Mã tiên thảo (cỏ roi ngựa), Thường sơn, mỗi vị 6g sắc thành thuốc, dùng uống khi còn nóng.
- Chữa viêm thận cấp: Dùng Bạch hoa xà thiệt thảo, Xa tiền thảo, Chi tử, Bạch mao căn, mỗi vị với liều lượng phù hợp, sắc thành thuốc, dùng uống.
- Trị ho do viêm phổi hoặc nhiễm trùng phổi: Dùng Bạch hoa xà thiệt thảo tươi 40g, Trần bì 8g sắc uống trong ngày.
- Điều trị viêm Amidan cấp tính: Dùng Bạch hoa xà thiệt thảo, Xa tiền thảo, mỗi vị 12g sắc thành thuốc dùng uống.
Lưu ý: Phụ nữ mang thai và đang cho con bú nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng Lưỡi Rắn. Để đảm bảo an toàn và hiệu quả khi sử dụng, người bệnh cần trao đổi với thầy thuốc để có liều lượng phù hợp.
