Mọi người đã biết, ngày hương không chỉ là một vị thuốc lâu đời trong y học dân gian. Với tác dụng hỗ trợ tiêu hóa, bổ tạng, ích tinh khí và giảm phù thũng, ngày hương mang đến nhiều lợi ích cho sức khỏe. Hãy cùng tôi, bác sĩ Y học cổ truyền Phạm Lê Phương Mai, khám phá những lợi ích bất ngờ và cách sử dụng dược liệu ngày hương nhé.
Tổng quan về thực vật ngày hương
Thông tin chung
Ngày hương (Rubus cochinchinensis Tratt.) là một loại thực vật thuộc họ hoa hồng (Rosaceae). Thực vật này thường mọc ở các vùng nhiệt đới, cận nhiệt đới và ôn đới ấm. Ngày hương là loài đặc hữu của vùng Đông Dương, bao gồm Việt Nam, Lào, Campuchia cũng như có thể có ở Nam Trung Quốc. Ở Việt Nam, có khoảng 50 loài ngày hương, phân bố chủ yếu ở các tỉnh vùng núi thấp và trung du. Ngày hương còn có nhiều tên gọi khác nhau như ngày, đùm đũm, đũm hương, ngũ gia bì hương.
Đặc điểm sinh trưởng
Ngày hương có khả năng thích nghi với nhiều loại đất khác nhau và thường mọc ở ven rừng và nương rẫy. Loài cây này sinh trưởng và phát triển gần như quanh năm và cho quả nhiều vào mùa từ tháng 5 đến tháng 7. Ngày hương có khả năng tái sinh mạnh mẽ sau khi bị chặt phá. Quả chín của ngày hương thường là thức ăn của các loài động vật gặm nhấm và chim, và chúng phát tán khắp nơi qua phân của những con vật này.
Mô tả thực vật
Ngày hương là một loại cây nhỏ, dạng bụi, thường sống dựa vào các thực vật khác hoặc bờ rào. Cả phần thân và cành non của ngày hương đều có lông và gai cong. Lá của ngày hương có dạng kép, chân vịt và mọc không đều, gồm 5 lá chét. Phiến lá gần ngọn thường có 3 lá chét, hình mác với gốc thuôn và đầu nhọn, mép khía răng. Mặt dưới của lá có lông mịn màu trắng ngà hoặc vàng xỉn. Cuống lá dài 3-6cm, có lông và gai nhỏ, trong khi lá kèm đã rụng từ sớm. Hoa của ngày hương mọc ở chỗ kẽ lá gần ngọn, tạo thành từng chùm và chùy. Màu sắc của hoa là trắng, đài có 5 răng nhỏ và có lông ở mép và mặt trong. Tràng hoa của ngày hương có 5 cánh mỏng, ngắn hơn đài và nhị xếp thành nhiều lớp và chỉ nhị dẹt. Quả của ngày hương có dạng kép, hình trứng hoặc hình cầu, có đài tồn tại. Quả gồm nhiều quả hạch nhỏ bên trong, khi chín có màu đỏ hoặc đen nhạt và có thể ăn được.
Bộ phận dùng làm thuốc
Hầu hết các bộ phận của ngày hương đều được sử dụng trong trị liệu như thân, lá và quả. Thân, lá và quả của ngày hương đều có thể được sử dụng để làm thuốc.
Thành phần hóa học
Thông tin về thành phần hóa học của ngày hương còn khá hạn chế, tuy nhiên đã có một số nghiên cứu cho thấy ngày hương chứa các chất như tannin.
Lợi ích của ngày hương đối với sức khỏe
Tác động đến protein huyết
Trong một thí nghiệm sử dụng cao nước quả ngày hương cho chuột nhắt trắng trong điều kiện protein thiếu, kết quả cho thấy hàm lượng protein toàn phần và albumin tăng so với nhóm đối chứng (không dùng thuốc). Điều này có thể là do ngày hương làm giảm quá trình dị hóa protein hoặc làm tăng quá trình đồng hóa protein. Tuy nhiên, nghiên cứu về tác động này của ngày hương trên người vẫn còn hạn chế.
Ngày hương trong y học cổ truyền
Theo y học cổ truyền, ngày hương có vị chua, hơi ngọt, tính bình, mùi thơm nhẹ và quy kinh Tỳ và Thận. Ngày hương có nhiều công dụng như hỗ trợ tiêu hóa, bổ tạng, ích tinh khí, tiêu phù thũng và giải độc. Phần quả của ngày hương ngon và bổ dưỡng, trong khi phần thân lá có thể được sắc uống tương tự như uống chè. Ngoài ra, phần thân lá không sao thơm có thể giải nhiệt và kết hợp với các vị thuốc khác trong điều trị tiểu buốt và tiểu vàng.
Lưu ý khi sử dụng dược liệu ngày hương
Ngày hương là một loại vị thuốc mới trong y học dân gian, vì vậy cần được sử dụng một cách đúng liều. Một số liều dùng hằng ngày cho ngày hương bao gồm 6-12g quả hoặc 15-30g thân lá phơi khô chia làm 2-3 lần uống trước bữa ăn chính. Ngoài ra, những người có cơ địa nhạy cảm cần cân nhắc trước khi sử dụng ngày hương, và nên tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế. Một số đối tượng như phụ nữ mang thai, người có tiền sử dị ứng, trẻ em, người suy kiệt nặng và trường hợp khẩn cấp cần đặc biệt cẩn trọng khi sử dụng ngày hương.
Một số bài thuốc sử dụng ngày hương
Dưới đây là một số bài thuốc tham khảo từ sách “Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam”. Tuy nhiên, vẫn cần tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên môn cho từng trường hợp bệnh lý.
Hỗ trợ giảm phù thũng
Chuẩn bị:
- Ngày hương 20g.
- Rễ cỏ tranh 10g.
- Cỏ mần trầu 10g.
Thực hiện: Thái nhỏ tất cả các vị thuốc, sao vàng, sắc với 400ml nước, còn 100ml chia 2 lần uống trong ngày.
Giảm nôn, gai lạnh, cảm, ăn không tiêu
Chuẩn bị:
- Lá ngày hương phơi khô 40-50g để sắc uống.
- Có thể thêm 3g gừng sống và 20g lá sả.
Giảm tóc khô, gãy rụng
Sử dụng phần quả ngày hương tươi, ép lấy chất dịch rồi bôi vào chân tóc hàng ngày.
Hỗ trợ trị vàng da
Chuẩn bị:
- Ngày hương 20g.
- Lá vằng 10g.
Thực hiện: Phơi khô hai vị thuốc, sau đó tán nhỏ, sắc uống trong 7-10 ngày.
Hỗ trợ vấn đề viêm gan, đau gan
Chuẩn bị:
- Ngày hương 30g.
- Khúc khắc 20g.
- Đảng sâm 20g.
- Rau má 20g.
- Râu ngô 20g.
- Vỏ núc nác 15g.
- Lá chanh 5g.
- Nếu có triệu chứng sốt kèm theo, thì thêm 20g kim ngân.
Thực hiện: Thái nhỏ tất cả các vị thuốc, sao vàng, sắc uống. Đối với trẻ em, nên được hướng dẫn kỹ càng từ thầy thuốc với liều dùng bằng 1/3 – 2/3 so với người lớn, tùy vào độ tuổi.
Dù hiện nay, các nghiên cứu khoa học về lợi ích của ngày hương còn hạn chế, nhưng đa số các ý kiến đều đồng tình về những tiềm năng tích cực của nó đối với sức khỏe. Hy vọng trong tương lai, ngày hương sẽ được nghiên cứu, khai thác và ứng dụng rộng rãi hơn trong điều trị bệnh cũng như trong cuộc sống. Vì vậy, để tận dụng hết các giá trị và hạn chế rủi ro, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng ngày hương.
