Chu sa (thần sa) là một vị thuốc quý trong Đông Y với tính hơi hàn, vị ngọt, và tác dụng an thần, thanh nhiệt, trấn tĩnh và định phách. Ngoài ra, chu sa còn có khả năng chữa chứng co giật, suy nhược thần kinh, tâm phiền, mất ngủ và mụn nhọt ngoài da. Tuy nhiên, do thần sa chứa thủy ngân, một chất có độc tính cao, việc sử dụng thuốc này cần được thực hiện dưới sự hướng dẫn của các chuyên gia và thầy thuốc.
Mô tả dược liệu chu sa
1. Mô tả
Chu sa là một loại khoáng chất có màu nâu hồng hoặc đỏ, có hình dạng đa dạng như bột, cục, hình sợi hoặc mảnh. Thường thì chu sa thường có dạng bột, trong khi thần sa thường có dạng cục.
2. Tính chất
Chu sa có chất rắn, giòn và dễ vỡ vụn. Có vị nhạt và thường không có mùi. Thuốc không hòa tan trong nước, nhưng khi đun nóng trong ống nghiệm, nó sẽ chuyển thành HgS có màu đen. Nếu tiếp tục đun, thuốc sẽ phân hủy thành khí SO2 (lưu huỳnh dioxide) và nhận thấy chất thủy ngân bám vào thành ống nghiệm. Chu sa còn có tính đối xứng và một số đặc trưng quang học tương tự như thạch anh.
3. Phân bố
Chu sa là một loại khoáng chất tự nhiên có nhiều ở tỉnh Tứ Xuyên, Hà Bắc, Hồ Nam, Liêu Ninh và Quý Châu. Tuy nhiên, hiện nay phần lớn dược liệu chu sa phải nhập khẩu từ Trung Quốc.
4. Thu hoạch – sơ chế
Sau khi khai thác chu sa từ tự nhiên, cần tiến hành bào chế như sau:
- Sử dụng nam châm để hút hết kim loại bám trên chu sa, sau đó xay thành bột và lấy nước lóng nhiều lần cho đến khi bột mịn hoàn toàn. Để chậu nước trong vài giờ để chu sa lắng xuống đáy, sau đó rót đi nước và phơi cho khô hoàn toàn.
- Tán chu sa bằng chày sứ với nước cất, sau đó lấy bột thuốc xuống và đem vứt đi màng nổi. Hòa nước đỏ trong vài giờ cho lắng xuống và chắt nước để phơi khô hoàn toàn.
5. Bảo quản
Dược liệu chu sa cần được bảo quản trong lọ kín màu vàng, đặt ở nơi khô ráo và thoáng mát. Tuyệt đối không đặt thuốc ở nơi có nhiệt độ cao và nhiều ánh sáng.
Tác dụng của chu sa trong Đông Y và nghiên cứu hiện đại
Chu sa có nhiều tác dụng quan trọng cho sức khỏe. Theo nghiên cứu dược lý hiện đại, chu sa có tác dụng an thần, chống co giật, kéo dài thời gian mê, giấc ngủ và giải độc. Ngoài ra, chu sa còn có tác dụng chống mốc, thối và tiêu diệt ký sinh trùng, vi khuẩn và nấm. Tuy nhiên, chu sa cần được sử dụng cẩn trọng vì có độc tính mạnh và chỉ nên sử dụng khi có chỉ định của thầy thuốc.
Theo Đông Y, chu sa có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, trấn tâm, định phách và an thần. Thuốc được sử dụng trong việc chữa mụn nhọt ngoài da, giấc mơ ác, mất ngủ, điên cuồng, lo lắng, ghẻ lở và kinh sợ.
Cách sử dụng và liều lượng
Chu sa thường được sử dụng dưới dạng hoàn tán trong bài thuốc an thần và trấn kinh. Liều dùng thông thường là 0.3 – 1g mỗi ngày. Ngoài ra, chu sa cũng có thể được sử dụng đắp ngoài để trị mụn nhọt và các bệnh da liễu thường gặp.
Bài thuốc chữa bệnh từ chu sa – thần sa
Chu sa và thần sa được sử dụng trong nhiều bài thuốc Đông Y có tác dụng an thần và trấn tĩnh. Dưới đây là một số bài thuốc sử dụng chu sa và thần sa để chữa trị các bệnh liên quan đến tâm lý và thần kinh:
-
Bài thuốc chữa chứng di tinh, thần kinh suy nhược, tim hồi hộp, người bứt rứt và khó ngủ: Sử dụng 1 quả tim lợn và một ít chu sa. Cho bột chu sa vào tim lợn và nấu chín, sau đó dùng ăn khi còn nóng.
-
Bài thuốc chữa đậu độc mới mọc hoặc sắp mọc: Dùng 1g chu sa, tán bột và hòa với mật uống.
-
Bài thuốc trị chứng suy nhược thần kinh: Sử dụng các vị chích cam thảo, đương quy, sinh địa, hoàng liên và chu sa. Đem chu sa thủy phi và tán các vị còn lại thành bột, làm thành hoàn và dùng mỗi lần 3 – 4g uống với nước ấm, ngày dùng 2 lần.
-
Bài thuốc trị chứng trẻ nhỏ ngủ hay giật mình và khóc đêm: Sử dụng thảo quyết minh và chu sa. Sắc thảo quyết minh và lấy nước để nguội, sau đó uống cùng với chu sa trước khi đi ngủ.
-
Bài thuốc trị chứng hoa mắt và chóng mặt do mất máu ở phụ nữ sau sinh: Sử dụng chu sa. Uống với nước tiểu trẻ em hoặc uống với giấm nóng.
Đây chỉ là một số ví dụ về cách sử dụng chu sa trong bài thuốc Đông Y. Tuy nhiên, do chu sa có độc tính mạnh, việc sử dụng thuốc này cần được hướng dẫn bởi các chuyên gia và thầy thuốc.
Lưu ý khi sử dụng chu sa
Chu sa và thần sa có thể gây ngộ độc nếu tiếp xúc với lửa. Do đó, cần thực hiện các biện pháp thủy phi và mài tán khi sử dụng chu sa. Ngoài ra, việc sử dụng chu sa cần hạn chế liều lượng lớn và thời gian sử dụng dài, đồng thời cần thận trọng khi sử dụng cho người có chức năng gan và thận kém. Tránh sử dụng chu sa cho người không có thực nhiệt.
Kết luận
Chu sa là một vị thuốc quý trong Đông Y với nhiều tác dụng cho sức khỏe, đặc biệt là trong việc điều trị các vấn đề về tâm lý và da. Tuy nhiên, do thuốc có độc tính mạnh, việc sử dụng chu sa cần được thực hiện dưới sự hướng dẫn của các chuyên gia và thầy thuốc.
