Cỏ chân vịt hay được biết đến với tên Cỏ chân vịt Ấn là một loại cây thảo mọc hoang ở các vùng ẩm ướt. Dược liệu này có vị đắng và mùi thơm đặc trưng, được sử dụng để khai thông, lợi tiểu, và điều trị một loạt các bệnh như động kinh, bệnh phong, tiểu đường, đau ngực, suy giảm chức năng gan, hỗ trợ chức năng tình dục, thanh nhiệt và bồi bổ cơ thể.
Mô tả dược liệu Cỏ chân vịt
1. Đặc điểm sinh thái
Cỏ chân vịt là một loại cây thân thảo có lông, sống hàng năm. Thân cây có nhiều cạnh, và ở mỗi cạnh có răng. Lá cây mọc xen kẽ, hình xoan ngược hình ngọn giáo, hơi nhọn ở chóp, không có cuống và ôm sát vào thân. Mép lá có răng cưa nhỏ, dài khoảng 2-4 cm và rộng khoảng 6-20 mm.
Hoa mọc thành cụm hình cúc, thường tập hợp ở đầu kép. Hoa xoan khi còn non và tròn khi già, có kích thước khoảng 1 cm. Các lá bắc của cụm hoa đơn hình dải hoặc xoan ngược, hẹp, có lông nhung ở ngọn, lá thường dài khoảng 3-4 mm.
Quả của cây có hình dạng bế phân thành hai loại: một loại có dạng trứng thuôn có phần phụ dạng chai và loại thứ hai có dạng tháp ngược, có 4-5 cạnh không lồi.
2. Bộ phận sử dụng dược liệu
Toàn thân cây, hạt, hoa, quả và rễ của Cỏ chân vịt được sử dụng để làm dược liệu.
3. Phân bố
Cỏ chân vịt có nguồn gốc từ miền Đông Ấn Độ. Cây này cũng được tìm thấy ở một số nước khí hậu nhiệt đới như Campuchia, Lào, Úc, Malaysia và Indonesia để sử dụng làm dược liệu.
Tại Việt Nam, cây thường mọc hoang ở các vùng đồng ruộng ẩm ướt, đặc biệt là ở các tỉnh đồng bằng Nam bộ. Dược liệu Cỏ chân vịt thường được tìm thấy ở vùng Đồng Tháp, Cần Thơ, Hậu Giang và Tiền Giang.
4. Thu hái – Sơ chế
Cỏ chân vịt thường phát triển vào cuối mùa mưa và đầu mùa Đông. Do đó, thời điểm thích hợp để thu hái dược liệu là vào đầu mùa xuân và mùa hè. Tuy nhiên, dược liệu này có thể thu hái quanh năm.
Sau khi thu hái, dược liệu nên được rửa sạch và có thể được sử dụng tươi hoặc phơi khô. Một số nơi có thể tán thành bột để dùng dần.
5. Bảo quản dược liệu
Dược liệu Cỏ chân vịt nên được bảo quản ở nơi thoáng mát và tránh độ ẩm cao.
6. Thành phần hóa học
Cỏ chân vịt chứa nhiều thành phần hóa học, bao gồm:
- Alcaloid Sphaeranthin
- Tinh dầu trong, nhớt, màu vàng sẫm (chiếm 0.01%)
- Hoa chứa nhiều tinh dầu
Công dụng của Cỏ chân vịt
Dược liệu Cỏ chân vịt có nhiều tác dụng trong việc điều trị các bệnh lý, bao gồm:
- Chống viêm, giảm sưng đau
- Hỗ trợ giảm đau đầu, bao gồm cả đau nửa đầu
- Loại bỏ tình trạng khó tiêu, điều trị các bệnh giun đường ruột và vấn đề khác về hấp thụ
- Hỗ trợ điều trị hen suyễn, ho mãn tính
- Điều trị động kinh, bồi bổ thần kinh, và chống yếu động kinh
- An thần, giảm vận động của não bộ và hỗ trợ giấc ngủ
- Điều hòa hệ thống miễn dịch, tăng hoạt động của thực bào, ngưng kết hồng cầu và hỗ trợ cải thiện tình trạng quá mẫn cảm
- Chống oxy hóa và giảm nhiễm độc gan do Acetaminophen gây ra
- Hạ sốt
- Ổn định tế bào Mast, chống dị ứng
- Hỗ trợ đánh giá khả năng sàng lọc thận ở người bệnh suy thận cấp, cải thiện chức năng thận và sinh hóa
- Kháng khuẩn
Cách sử dụng và liều lượng
Cỏ chân vịt có thể sử dụng tươi hoặc khô. Nó có thể được sử dụng độc vị hoặc kết hợp với các vị thuốc khác. Dược liệu này có thể được sử dụng dưới dạng thuốc sắc, đắp ngoài hoặc tán thành bột.
Liều lượng khuyến cáo là 3 – 6 g mỗi ngày dưới dạng thuốc sắc và 2 – 8 g dưới dạng thuốc bột. Ngoài ra, còn có thể sử dụng khô theo liều lượng cụ thể.
Cỏ chân vịt – Một bài thuốc đặc biệt
Cỏ chân vịt là loại dược liệu được sử dụng rộng rãi để điều trị nhiều bệnh lý. Tuy nhiên, trước khi sử dụng, nên trao đổi với thầy thuốc hoặc chuyên gia để được hướng dẫn cụ thể và tránh các rủi ro có thể xảy ra.
Truy cập www.lrc-hueuni.edu.vn để biết thêm thông tin về các loại dược liệu và phương pháp điều trị tại trung tâm.
