Bào chế đông dược là một trong những phương pháp kỳ công và nổi tiếng nhất trong y học cổ truyền. Trong số này, Cửu chưng cửu sái được xem là một phương pháp đặc biệt và độc đáo. Vậy Cửu chưng cửu sái là gì? Bài viết này sẽ hé lộ những điều bí mật về phương pháp này.
1. Cửu chưng cửu sái là gì?
Bào chế đóng vai trò quan trọng trong y học cổ truyền, tạo nên những công dụng và đặc tính riêng biệt của các loại thuốc và phương thuốc. Qua bào chế, các vị thuốc có thể mang lại nhiều công dụng khác nhau.
Có thể nói, bào chế là quá trình khó khăn và cầu kỳ nhất trong việc chuẩn bị đông dược. Bào chế đôi khi đơn giản nhưng cũng có khi phức tạp. Tuy nhiên, phương pháp Cửu chưng cửu sái là một quá trình kỳ công và phức tạp nhất.
Cửu chưng cửu sái có ý nghĩa là hấp cách thủy và phơi nắng một vị thuốc đến 9 lần. Đây là một quá trình đặc biệt giúp tinh chất của thuốc trở nên tinh khiết và hiệu quả hơn.
2. Tại sao lại là Cửu chưng cửu sái?
Tại sao lại là Cửu?
Trong số học cổ đại Trung Quốc, số 9 đại diện cho sự lặp đi lặp lại nhiều lần. Cửu là số lớn nhất trong số dương, đại diện cho “dương tận cùng”. Vì vậy, Cửu chưng cửu sái có ý nghĩa là hấp và phơi nắng/sấy nhiều lần, và số lần phải là số lẻ. Thông thường, các phương pháp bào chế ngày nay thường sử dụng các cách gọi số lẻ như “tam chưng tam sái” hay “ngũ chưng ngũ sái”.
Tại sao phải lặp lại nhiều lần?
Chưng sử dụng thủy và nhiệt để chín thuốc, thuộc về âm. Sái sử dụng ánh sáng mặt trời, thuộc về dương. Ánh sáng mặt trời là nguồn gốc cơ bản của nhiệt và dương trong tự nhiên.
Theo quan điểm y học cổ truyền, việc hấp và phơi/sấy khô dược liệu giống như việc thêm chất âm ẩm và sinh khí của dương vào dược liệu. Nghiên cứu hiện đại cho thấy, quá trình hấp và sấy nhiều lần tạo ra các phản ứng hóa học trong dược liệu, loại bỏ tạp chất và giảm kích ứng.
3. Mục đích của Cửu chưng cửu sái
Giảm tính chất nhớt của thuốc và giúp thuốc hấp thu tốt hơn
Nhiều loại thuốc bổ có đặc tính nhớt, dính, dầu, làm cho việc tiêu hóa và hấp thu trở nên khó khăn. Điều này có thể dẫn đến đau bụng và tiêu chảy. Nếu những phân tử này không được chuyển hóa hoặc đào thải, chúng sẽ tích tụ trong cơ thể và có thể gây độc tố.
Giảm độc tính của thuốc, thích hợp cho hầu hết mọi người
Mục tiêu cơ bản của mọi phương pháp bào chế là giảm độc tính và tăng tác dụng có lợi. Cửu chưng cửu sái giúp loại bỏ tạp chất và làm cho thuốc trở nên tinh khiết hơn. Điều này đồng nghĩa với việc giảm tác dụng phụ và làm cho thuốc an toàn hơn khi sử dụng.
4. Lưu ý khi thực hiện phương pháp Cửu chưng cửu sái
Khi chưng thuốc, cần đun trên lửa nhỏ để hấp kỹ rồi tiếp tục phơi thuốc ra nắng. Tránh phơi trong những ngày có sương mù hoặc mưa, để tránh hỏng thuốc. Ngoài ra, một số dược liệu cần được ngâm rượu trước khi hấp hoặc có thể thêm các chất bổ trợ khác vào quá trình chưng. Tùy vào kích thước, độ chắc của dược liệu và yêu cầu bào chế mà có các cách Cửu chưng cửu sái khác nhau.
5. Những vị thuốc thường áp dụng Cửu chưng cửu sái
- Sinh địa Cửu chưng cửu sái thành Thục địa
- Hà thủ ô
- Hoàng tinh
- Hắc chi ma (vừng đen)
- Hòe giác (quả hòe)
Chú ý: Bài viết được tham khảo từ BS Uông Mai.
