Mã tiên thảo là một loại cây cỏ quý, được biết đến với tên gọi cỏ roi ngựa. Tên khoa học của nó là Verbena officinalis L., thuộc họ Cỏ roi ngựa Verbenaceae. Dược liệu này được sử dụng trong dân gian để chữa lành các vết thương như ghẻ, lở, ngứa, sưng mủ và còn có tác dụng khác. Hãy cùng tôi khám phá thêm về cây cỏ quý này qua bài viết dưới đây của bác sĩ Nguyễn Thị Thiên Hương.
1. Mô tả dược liệu Mã tiên thảo
Mô tả:
Cây mã tiên thảo có thân dài, thẳng, có đốt giống như roi ngựa. Lá mọc đối, xẻ thuỳ giống lông chim. Hoa nhỏ màu xanh mọc thành bông ở núm, không đều và không có ký sinh. Hoa mọc thành chùy ở ngọn, gồm nhiều bông hình sợi, lá bắc có mũi nhọn, không cuống, màu lam. Đài có 5 răng, có lông, tràng có ống hình trụ, uốn cong, có lông ở họng, có 5 thùy nhỏ trải ra. Nhị 4, bầu 4 ô. Quả nang có 4 nhân. Hạt không có nội nhũ.
Khu vực phân bố
Cây mã tiên thảo thường mọc hoang ở khắp nơi tại Việt Nam. Người ta hái cây vào mùa thu khi cây đã ra hoa và một số hoa đã bắt đầu kết quả.
Bộ phận dùng
Toàn cây, có thể dùng tươi hoặc sấy khô.
2. Thành phần hoá học
Toàn cây của mã tiên thảo chứa glucozid gọi là verbenalin kết tinh không màu, không mùi, có vị đắng. Ngoài ra, cây còn chứa các men invectin và men emunxin. Tuy nhiên, tỷ lệ glucozid có thể giảm tới hơn 25% khi cây được phơi sấy.
Hiện nay, còn phân loại thêm 1 loại iridoid glucozid là hastatoside theo tạp chí dược học.
Dịch chiết của cây mã tiên thảo còn chứa các chất như β-sitosterol, axit ursolic, axit oleanolic, axit 3-epiursolic, axit 3-epioleanolic, phenylpropanoid glycoside, verbascoside và β-sitosterol-D-glucoside.
3. Tính chất dược lý
Dịch chiết của cây mã tiên thảo chứa hai chất là Hastatoside và verbenalin giúp dễ ngủ. Ngoài ra, chất verbenalin còn có tác dụng tăng tiết sữa ở động vật đang cho con bú.
Dịch chiết của cây còn chứa một chất gọi là Aucubin, có hoạt tính sinh học mạnh mẽ. Chất này có tác dụng chữa lành các vết thương miệng và vết thương da. Nó cũng giúp thúc đẩy sự biệt hoá các tế bào tiền thân của hệ thống thần kinh thành các tế bào GABA-nergic. Điều này tạo điều kiện cho sự tái tạo tế bào thần kinh mới ở người bệnh. Aucubin cũng bảo vệ hệ thần kinh và giúp giảm bệnh lý liên quan đến thoái hoá thần kinh. Cuối cùng, hoạt chất này còn tham gia vào ức chế sự phát triển virus viêm gan B.
Nghiên cứu cho thấy cây mã tiên thảo cung cấp kali dồi dào, với vỏ hạt chứa hàm lượng kali cao nhất. Rễ của cây còn chứa các nguyên tố sắt và mangan.
Mã tiên thảo ít độc. Theo Holste, cây có thể làm máu chống đông.
4. Công dụng
Mã tiên thảo có vị đắng, hơi hàn, vào kinh can và tỳ.
Cây có tác dụng phá huyết, sát trùng, thông kinh. Nó được sử dụng để chữa lành các vết thương như lở ngứa vùng kín.
Các bệnh như cúm, sốt rét, viêm gan, xơ cứng gan, viêm thận, phù thũng, nhiễm trùng đường tiết niệu, sỏi đường tiết niệu, bong gân, chàm, viêm da cũng có thể được điều trị bằng cây mã tiên thảo.
Cây còn được sử dụng làm thuốc trị đau bụng.
- Trà thảo mộc từ mã tiên thảo thường được sử dụng trong điều trị chứng mất ngủ và các chứng rối loạn thần kinh khác.
- Lá tươi của cây được dùng làm thuốc hạ sốt và thuốc bổ, điều trị các bệnh liên quan đến khớp.
- Nước sắc của cây mã tiên thảo khô có thể được dùng để rửa và chữa bệnh chàm và viêm da.
- Thuốc đắp làm từ nguyên liệu tươi giã nát của cây có thể chữa bong gân.
Ở Trung Quốc, thân và lá của cây được cho là có tác dụng hoạt huyết, làm giảm tắc nghẽn, tràn dịch giọt, tụ máu. Mã tiền thảo cũng được sử dụng như thuốc trị giun sán, thuốc tẩy giun sán và thuốc chống sốt rét.
5. Lưu ý khi dùng Mã tiên thảo
Phụ nữ mang bầu nên cẩn trọng khi sử dụng. Đồng thời, cần phân biệt cây mã tiên thảo với cây xa tiền thảo và cây kim tiền thảo.
6. Liều dùng
Mỗi ngày dùng khoảng 6 – 12g cây mã tiên thảo khô, tương ứng với 25 – 50g cây tươi.
7. Bài thuốc kinh nghiệm
Sưng vú, mụn nhọt
Cây mã tiên thảo giã nhỏ và lấy nước uống, sau đó đắp bã của cây lên vùng sưng.
Ngứa vùng kín
Dùng 50g – 80g cây mã tiên thảo tươi, có thể uống và rửa.
Da lở ngứa
Dùng 60g – 80g cây mã tiên thảo để rửa sạch và nấu lấy nước tắm, thực hiện mỗi ngày một lần.
Viêm khoang miệng
Dùng 30g cây mã tiên thảo tươi, rửa sạch và sắc với 500ml nước lọc, dùng nước uống thay cho trà hàng ngày.
Kinh nguyệt không đều
Hỗn hợp bao gồm 40g mã tiên thảo, 20g ngải cứu, 100g ích mẫu và 20g cỏ tháp bút. Rửa sạch và sắc hỗn hợp dược liệu này với 500ml nước, chia thành 2 lần uống trong ngày. Uống trước kì kinh 10 ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.
Đau bụng kinh
Hỗn hợp bao gồm mã tiên thảo, huyền sâm, bạch thược, sinh địa hoàng, địa cốt bì, xuyên luyện tử, nữ trinh tử, cỏ nhọ nồi, uất kim và mẫu đơn bì. Mỗi loại dược liệu dùng 15g, trừ cỏ nhọ nồi dùng 10g, uất kim dùng 6g và mẫu đơn bì dùng 8g. Rửa sạch và sắc hỗn hợp dược liệu này với 300ml nước lọc, chia thành 2 lần uống trong ngày.
Hỗ trợ điều trị sốt rét
Dùng 30g – 60g cây mã tiên thảo khô sắc lấy nước uống.
Hỗ trợ điều trị vàng da do gan
Dùng 60g cây mã tiên thảo khô (hoặc 30g cây mã tiên thảo tươi). Rửa sạch và ngâm dược liệu trong ấm nước với 500ml. Sau đó, lọc bỏ bã và cho thêm đường vào để dễ uống, chia thành 3 lần uống mỗi ngày sau khi ăn.
Thông tin về Mã tiên thảo trên đây chỉ mang tính chất tham khảo. Quý độc giả không nên tự ý sử dụng phối bài thuốc mà nên tham vấn ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng.
