Bạn có biết rằng cùng với sự phát triển của Nho giáo, Việt Nam đã trở thành quê hương của hệ thống Văn miếu, Văn từ, Văn chỉ? Những công trình này có vai trò quan trọng trong việc tôn vinh tri thức và truyền thống văn hóa của dân tộc. Hãy cùng tôi khám phá về Văn từ, Văn chỉ – những di tích văn hóa đặc biệt của Việt Nam.
Sự hình thành và phát triển của Văn từ, Văn chỉ
Vào thời kỳ cuối Lê đầu Nguyễn, khắp các tỉnh, trấn đều có Văn Miếu, khắp các huyện, tổng, xã, làng đều có Văn từ, Văn chỉ. Văn miếu là nơi thờ Khổng Tử, Tứ phối (Tăng Tử, Mạnh Tử, Nhan Tử, Tử Tư), Thập triết, Thất thập nhị hiền và các Tiên Nho người Việt ở cấp trung ương và cấp tỉnh, trấn.
Trong khi đó, Văn từ, Văn chỉ (Từ chỉ, Từ vũ) là nơi thờ Khổng Tử, các bậc Tiên hiền và các nhà khoa bảng, vinh hiển của địa phương tại các tổng, huyện, làng, xã. Thậm chí, ở một số tỉnh truyền thống khoa bảng như Bắc Ninh, Hải Dương, Hưng Yên…, thì cấp huyện cũng lập Văn miếu, cấp thôn cũng lập Văn từ, Văn chỉ. Văn miếu đầu tiên của Việt Nam là Văn Miếu Thăng Long được tạo lập năm 1070 dưới triều Vua Lý Nhân Tông. Văn miếu ở các châu, huyện, được cho xây dựng từ năm 1414, sau đó gần 4 thế kỷ. Văn thánh miếu Huế thành lập năm 1692. Đến năm 1803, theo lệnh của Vua Gia Long khắp các dinh, trấn đều lập Văn miếu (Khâm định Việt sử thông giám cương mục).
Tổ chức và kiến trúc của Văn từ, Văn chỉ
Văn từ, Văn chỉ thường được xây dựng tại các vùng đất có truyền thống khoa bảng, chứ không nằm ở trung tâm tỉnh. Các công trình kiến trúc này được chia ra làm 2 loại: Loại thứ nhất bao gồm từ 1 đến 3 tòa nhà, mỗi tòa từ 3 đến 7 gian; Loại thứ hai chỉ là bệ thờ lộ thiên ngoài trời có mái che hoặc không có mái che. Thông thường thì Văn từ lớn hơn Văn chỉ. Qui mô xây dựng nhỏ dần từ cấp tổng, huyện đến xã, thôn.
Văn từ, Văn chỉ và tôn giáo
Văn từ, Văn chỉ không chỉ có vai trò tôn vinh tri thức và truyền thống văn hóa mà còn liên quan mật thiết đến tôn giáo. Văn miếu thờ Khổng Tử và các Tiên thánh Sư, trong khi Văn từ, Văn chỉ thờ tổ chức các hoạt động tế tự và ban bố chính sách khuyến học của Hội Tư văn. Trong quá khứ, nhiều Văn từ, Văn chỉ còn kiêm cả chức năng làm trường học, nơi khảo hạch sĩ tử và đón rước Tiến sĩ. Ngày nay, Văn từ, Văn chỉ trở thành những nơi bảo tồn truyền thống quí báu của dân tộc và cổ vũ cho phong trào khuyến học, khuyến tài của địa phương.
Bảo tồn và phát huy giá trị của Văn từ, Văn chỉ
Đáng tiếc, số lượng các Văn từ, Văn chỉ hiện còn lại không nhiều. Nhiều di tích bị hư hỏng nặng, công trình bị xóa sổ, và hàng trăm tấm bia Văn chỉ bị đem bắc cầu ao, lát đường hoặc nung vôi… Tuy nhiên, trong những năm gần đây, vấn đề bảo tồn và phát huy giá trị của các di tích Nho học đã trở thành trọng tâm quan tâm của các cấp chính quyền và nhân dân nhiều địa phương. Các công trình Văn từ, Văn chỉ đã được phục dựng và xin xếp hạng ở nhiều địa phương, bước đầu tái hiện được vẻ đẹp và ý nghĩa của chúng. Tuy nhiên, việc này cần được các nhà chuyên môn hướng dẫn và quản lý chặt chẽ để đảm bảo được yếu tố truyền thống và đáp ứng các nhu cầu trong thời đại mới.
Điểm đến các Văn từ, Văn chỉ không chỉ là nơi tìm hiểu về truyền thống văn hóa Việt Nam mà còn là cách để chúng ta tôn vinh và bảo tồn những giá trị quý báu của dân tộc. Hãy cùng nhau khám phá và trân quý những di tích này, để kế thừa và lan tỏa những giá trị tuyệt vời của quá khứ đến tương lai.
Nguồn: LRC Hueuni
